صادرات سالانه 100 میلیون دلار دارو و فرآورده های گیاهی به خارج از کشور - زرین گراف

گروه علمی و دانشگاهی خبرنگاران، سابقه درمان بیماری ها با گیاهان دارویی به قدمت تاریخ زیست انسان بر روی کره زمین است. انسان به حکم تجربه، علم و اندیشه جانوران بنا به مقتضیات خود در طول عمر حیات در کره زمین به یاری گیاهان دارویی خود را مداوا نموده و می نماید. گیاهان دارویی در باغ خدا می رویند. در دشت ها، مراتع وسیع و جنگل ها پیدا می شوند. بدست کسی کاشته نشده و به همت کسی هم آبیاری نشده است. هزاران سال است که بدین منوال در چرخه حیات بوده و طبیعت را آرایش می دهند.

در این راستا خبرنگار گروه علمی و دانشگاهی خبرنگاران گفت وگویی با محمد عصاره دبیر ستاد توسعه علوم و فناوری گیاهان دارویی و طب ایرانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری داشت، در این گفت وگو عصاره درباره خام فروشی گیاهان دارویی و معضلات آن، سوق پیدا کردن مردم به سمت داروهای گیاهی، نقش عطاری ها و سرمایه گذاری و صادرات گیاهان دارویی سخن گفت.

آنچه در گفت وگوی ما با محمد عصاره می خوانید:

فراوری 90 درصد زعفران دنیا در ایران

دریافت مجوز و فراوری 4004 دارو و فرآورده های گیاهی و سنتی

پیشرفت بخش تحقیق و توسعه در شرکت های فراورینماینده و دانش بنیان

طرح ساماندهی و پایش عطاری ها

سهم بازار صادرات در منطقه و دنیا با حضور 150 شرکت گیاهان دارویی

صادرات سالانه 100 میلیون دلار دارو و فرآورده های گیاهی به خارج از کشور

امضای تفاهم نامه های حمایتی از 3 شتاب دهنده فعال

فراوری 90 درصد زعفران دنیا در ایران

فارس: در ابتدا از خام فروشی گیاهان دارویی و معضلات آن برایمان بگویید.

عصاره: از آنجایی که گیاهان دارویی به عنوان ذخایر ژنتیکی میراث ملی ما محسوب می شوند خام فروشی و حتی صادرات آن به صورت فرآوری نشده موجب غارت و از بین رفتن این سرمایه برای آیندگان خواهد شد. سود اصلی بازار گیاهان دارویی در حوزه های مختلف دارویی و غذایی در فرآوری آنها به عنوان محصولات نهایی است و سهل انگاری در این مورد موجب واگذاری این بازار و سود حاصله به کشورها و شرکت های آنها و همچنین تغییر بازار کار نیروی تحصیل نموده و متخصص از داخل کشور خواهد شد.

به عنوان مثال این مسأله را می توان در خصوص گیاه زعفران به وضوح مشاهده کرد. کشور اسپانیا به عنوان عظیمترین فراورینماینده زعفران در حالی مطرح است که تنها با وجود فراوری یک درصد زعفران دنیا دارای عظیمترین حجم تجارت این محصول است درحالی که ایران با وجود فراوری 90 درصد زعفران دنیا تنها حدود 400 میلیون دلار (حدود 5 درصد) از این بازار عظیم دنیا را به خود اختصاص داده است.

اقدامات متعددی را برای جلوگیری از خام فروشی گیاهان دارویی می توان متصور بود که تمامی راهبردها و اقدامات مندرج در سند ملی گیاهان دارویی و طب سنتی را می توان برنامه هایی با هدف رشد و توسعه بازار داروهای گیاهی و فرآورده های طبیعی و افزایش صادرات محصولات با ارزش افزوده بالا درنظر گرفت که برای اجراء به تمامی دستگاه های اجرایی این حوزه ابلاغ شده است. یکی از نخستین اثرهای این ابلاغ، ایجاد همکاری میان دستگاه های اجرایی برای بهره برداری از توان تخصصی یکدیگر و جلوگیری از اقدامات موازی و ایجاد سازوکار اجرایی شدن بندهای سند ملی در هریک از این دستگاه های اجرایی است.

دریافت مجوز و فراوری 4004 دارو و فرآورده های گیاهی و سنتی

رشد و توسعه شرکت های فراورینماینده داروها و فرآورده های گیاهی در طی 10 سال اخیر را می توان از مصادیق نتایج اقدامات فوق دانست بطوری که در حال حاضر صدور مجوز فراوری داروها و فرآورده های گیاهی از سوی سازمان غذا و دارو به بیش از 20 درصد کل مجوز فراوری داروها و فرآورده های کشور رسیده است. در حال حاضر تعداد 4004 دارو و فرآورده گیاهی و سنتی از سازمان غذا و دارو مجوز فراوری گرفته اند این در حالی است که در سال 1387 تنها 390 محصول در این حوزه دارای مجوز از سازمان غذا و دارو بود.

یکی از دیگر از اقدامات مفید در این حوزه، وضع قوانین و مقررات محدودیت و ممنوعیت صادرات بعضی از گونه های ارزشمند گیاهان دارویی و توسعه کشت گیاهان دارویی به جای برداشت گیاهان دارویی از مراتع توسط وزرات جهاد کشاورزی است که در حال حاضر بالغ بر 200 هزار هکتار زراعت گیاهان دارویی با ظرفیتی معادل 250 هزار تن گیاه دارویی دارای ارزش مالی انجام می گردد که با افزایش 100 درصدی نسبت به گذشته، ظرفیت رشد بسیار بالایی را ارائه می نماید.

پیشرفت بخش تحقیق و توسعه در شرکت های فراورینماینده و دانش بنیان

فارس: چرا مردم به سمت داروهای گیاهی خارجی سوق پیدا نموده اند؟

عصاره: باید این موضوع را به عنوان یک اصلی کلی در نظر بگیریم. اقبال مردم به سمت مصرف کالاهای وارداتی عموما از چند کشور خاص ریشه در زمانی دارد که صنعت ایران توان فراوری نداشت و توجه فراورینمایندگان خارجی به بازار مصرف ایران و نیازسنجی دقیق و آنالیز علائق مردم، بازار را برای ورود و تثبیت محصولات خود مهیا کردند.

اما در سال های اخیر با راهنمایی صحیح فراورینمایندگان در حوزه های بسته بندی، ارائه اطلاعات صحیح از محصولات خود و توجه به سلیقه بازار در فراوری این امر را کمرنگ نموده است. همچنین با پیشرفت بخش تحقیق و توسعه در شرکت های فراورینماینده و فراوری کالاهای نوآور و دانش بنیان براساس دانش روز نه تنها موجب بهبود بازار مصرف کالاهای ایرانی در داخل بلکه شرایط صادرات آن ها را به دیگر کشورها حتی کشورهای اروپایی فراهم نموده است. البته صادرنمایندگان ما با مسائل بسیاری روبرو اند از جمله تحریم ظالمانه ای که در سال های اخیر بر کشور ما سایه افکنده و موجب سختی کار و مصائب بسیاری شده است.

برگزاری جشنواره ملی گیاهان دارویی، داروهای گیاهی و فرآورده های طبیعی نیز یکی از فرصت هایی است که پتانسیل ها و توانمندی های این حوزه به منصه ظهور گذاشته می گردد و زمینه ای برای رشد و توسعه بازار شرکت های دانش بنیان، خلاق و فناور در این حوزه فراهم می گردد.

با توجه به تجربه برگزاری دوره های پیشین و استقبال پرشور متخصصان و فعالان عرصه گیاهان دارویی و عموم مردم و علاقمندان از جشنواره و نمایشگاه های گذشته گیاهان دارویی و همچنین اهمیت جریان سازی اقتصاد دانش بنیان برپایه زیست بوم کارآفرینی و ترویج فرهنگ مصرف گیاهان دارویی و فرآورده های طبیعی در راستای اصلاح سبک زندگی مردم، این ستاد را برآن داشته است که دوره پنجم از این رویداد باشکوه ملی را مهرماه سال 1399 در مصلای امام خمینی (ره) تهران برگزار کند.

طرح ساماندهی و پایش عطاری ها

فارس: درباره نقش عطاری ها در خصوص تجویزشان بگویید.

عصاره: در سراسر ایران چیزی نزدیک به 10 هزار عطاری دارای فعالیت هستند که با توجه به اقبال روزافزون مردم به گیاهان دارویی و درمان های طب سنتی، همین تعداد نیز درحال گسترش است و متاسفانه تعداد عطاری هایی که بدون مجوز اقدام به فروش محصولات گیاهی و تجویز می نمایند قابل توجه است.

درحال حاضر صنف عطاری ها زیر نظر وزارت صنعت، معدن و تجارت فعالیت می نمایند ولی علی القاعده نظارت بیشتری باید توسط نهادهای متولی سلامت این حوزه از جمله دفتر طب ایرانی و سازمان غذا و دارو صورت بگیرد. با این حال ستاد نیز برنامه ای را تحت عنوان طرح ساماندهی و پایش عطاری ها در دست اجرا دارد تا با شناسایی و پایش عطاری ها در سراسر کشور اقدام به برگزاری دوره های آموزشی و مهارتی آزاد برای فعالان این حوزه نماید و از این طریق سطح دانش آنها را نسبت به این حوزه مهم و کاربردی ارتقاء دهد.

یکی از نکات جالب توجه در طرح پایش عطاری ها، سطح تحصیلات پایین بیشتر فعالان این حوزه است، به طوری که بیش از 80 درصد آنها دارای تحصیلات دیپلم و زیر دیپلم بوده اند و تحصیلات اغلب کاربران نیز غیر مرتبط با حوزه گیاهان دارویی و طب سنتی بوده است. به هرحال امید است با اجرای طرح فوق بتوانیم قدری از مسائل این حرفه را برطرف کنیم و چالش های این حوزه را که با سلامتی مردم سرکار دارد بهبود بخشید.

سهم بازار صادرات در منطقه و دنیا با حضور 150 شرکت گیاهان دارویی

فارس: کمی از سرمایه گذاری ها و صادرات گیاهان دارویی برایمان بگویید.

عصاره: در سالیان گذشته رویکرد ویژه ای به توسعه فناوری های مرتبط با صنعت گیاهان دارویی و طب سنتی وجود نداشت، به طوری که در سال 1387 تنها حدود 50 شرکت با عنوان فراورینماینده فرآورده های طبیعی و سنتی مشغول به فعالیت بودند و عمده آنها نیز نگاه صادراتی به این حوزه نداشتند و صادرات گیاهان دارویی و فرآورده های آن تنها معطوف به صادرات محصولات خام و فرآوری نشده با ارزش افزوده پایین بود، اما در حال حاضر باتوجه به وجود برنامه ریزی ها و سیاستگذاری های کلان در مجموعه اولویت های علم و فناوری کشور به منظور توسعه بازار فرآورده های گیاهان دارویی و افزایش صادرات آن با تاکید ویژه بر مشارکت حداکثری بخش خصوصی، صادرات خام گیاهان دارویی کاهش یافته و صادرات فرآورده های با ارزش افزوده بالا افزایش یافته است.

به طوری که درحال حاضر حدود 500 شرکت با دریافت مجوز از سازمان غذا و دارو به عنوان فراوری نماینده فرآورده های طبیعی و سنتی مطرح هستند و با توجه به آمارهای موجود از این میان حدود 150 شرکت این حوزه دارای بازارهای صادراتی به کشورهای مختلف منطقه و سایر کشورهای دنیا هستند که البته با وجود تحریم هایی که بر کشور ما وارد شده است امکان فعالیت های صادراتی با محدودیت هایی روبرو شده است و بعضی شرکت ها به ناچار عمده فعالیت خود را معطوف به بازار داخلی نموده اند.

صادرات سالانه 100 میلیون دلار دارو و فرآورده های گیاهی

فارس: صادرات چطور بوده؟

عصاره: در رابطه با آمار میزان صادرات فرآورده های طبیعی متاسفانه با توجه به نبود تعرفه گمرک مشخص و مشخص برای گروه داروها و فرآورده های گیاهی در سال های گذشته آمار و ارقام دقیقی از میزان صادرات داروها و فرآورده های گیاهی در دست نیست.

در سال 1396 با همکاری وزارت صنعت، معدن و تجارت تعرفه گمرک مشخصی برای صادرات این فرآورده ها درنظر گرفته شد که همچنان با توجه به نبود الزام برای ثبت داروها با تعرفه گمرکی مشخص شده، شرکت های متقاضی صادرات کالاها و محصولات خود را به وسیله سایر کدها ثبت می نمایند. با این حال با توجه به برآوردهای انجام شده در حال حاضر حجم صادرات گروه داروها و فرآورده های گیاهی بالغ بر 100 میلیون دلار (بدون زعفران) به صورت سالیانه تخمین زده می گردد که در مقایسه با سال های گذشته رشد و پیشرفت چشمگیری داشته است.

امضای تفاهم نامه های حمایتی از 3 شتاب دهنده فعال

فارس: به نظر شما سال 98 چطور بود؟ آیا برنامه هایی که داشتید اجرا شد یا نه؟ از نظر تامین بودجه با مسئله ای روبرو شدید؟

عصاره: یکی از برنامه های ستاد در سال های اخیر تکمیل و تقویت زنجیره ارزش صنعت گیاهان دارویی است و تاحد امکان سعی بر این بوده است تا با کمترین بودجه ممکن و حداکثر استفاده از ظرفیت های موجود در کشور برنامه های مدنظر در این حوزه را پیش برد.

به همین منظور چنانچه سرمایه های موجود در شرکت های خصوصی به درستی راهنمایی شوند و راه تعامل شرکت های تازه تاسیس که ایده های خلاقانه برای کسب بازار بیشتر با شرکت های صاحب تجربه و سرمایه در صنعت و بازار باز گردد نیازی به حمایت مادی عظیم و مقروض کردن شرکت ها به سبب آن نخواهد داشت.

ستاد نیز با فعالیت در حوزه هایی مثل ایجاد کارخانه های نوآوری و شرکت های شتاب دهنده تخصصی سعی در راهنمایی توانمندی استارت آپ ها و شرکت های نوپا به سمت فراوری و تجاری محصولات دانش بنیان نمودهاست. در این راستا امضای تفاهم نامه های حمایتی از 3 شتاب دهنده فعال و در دستور کار قرار دریافت دو دوره شتابدهی استارت آپ ها و حمایت از استارت آپ ها و هسته های فناور و شرکت های نوپا در قالب رویدادهای استارت آپی و شتابدهنده های توسعه فناوری از جمله رویدادهای ایده های برتر در وزارت جهاد کشاورزی، رویداد نوآوری در زنجیره ارزش گیاهان دارویی بانک کشاورزی، ایده های برتر دانشجویی دانشگاه علوم پزشکی گناباد و رویداد ملی استارت آپی زعفران در تربت حیدریه از اقدامات سال گذشته ستاد در این حوزه است که در سال آینده نیز افزایش رویدادهای کارآفرینی و حمایت از دوره های شتابدهی در برنامه کار آینده این ستاد قرار گرفته است.