سالخوردگی جمعیت دنیا و ایران در گفت وگو با عضو هیات علمی دانشگاه مازندران - زرین گراف

اگر علاقمند به دریافت بهترین خدمات هزینه تحصل در استرالیا هستید با ما همراه شوید، با مجری مستقیم ویزای تحصیلی استرالیا، با دریافت مشاوره رایگان از مجربترین تیم مهاجرتی استرالیا، بهترین مسیر را به سوی دانشگاه های استرالیا انتخاب کنید.

به گزارش خبرنگارخبرنگاراندفترمازندران درشهرستان بابلسر،روابط عمومی دانشگاه مازندران به مناسبت روز دنیای سالمندان، موضوع سالمندی و سالخوردگی جمعیت در دنیا و ایران را با دانشیار جمعیت شناسی گروه علوم اجتماعی دانشگاه مازندران، دکتر یعقوب فروتن، مورد بحث و گفت وگو قرار داد.

در ابتدای این گفت وگو، دکتر فروتن ضمن قدردانی از روابط عمومی دانشگاه مازندران جهت فراهم آوردن فرصت مناسب برای بحث و گفت وگو پیرامون این موضوع مهم، تاکید نمود که هدف اصلی این قبیل گفت وگوها این است تا مباحثات علمی درباره موضوعات مهم و حیاتی جامعه از جمله موضوع سالمندی و سالخوردگی جمعیت نباید صرفا به محیط های دانشگاهی محدود شود بلکه باید به شکل های متعدد به سطح کل جامعه نیز انتقال یابد تا هم سبب افزایش دانش و آگاهی علمی عموم مردم شود و هم به برنامه ریزان و سیاست گذاران جامعه یاری کند تا برنامه ریزی ها و سیاست گذاری های دقیق و سازنده مبتنی بر آموزه های علمی اتخاذ و اجرا نمایند.

وی در ادامه این گفت وگو یادآور شد که مجمع عمومی سازمان ملل متحد حدود 30 سال پیش یعنی در سال 1990 میلادی تصویب کرد که روز اول اوکتبر برابر با دهم مهرماه هر سال به عنوان روز دنیای سالمندان ( International Day for Older Persons ) نام گذاری شود تا از این طریق اهمیت پدیده سالخوردگی جمعیت و ضرورت ارج نهادن به صندلی سالمندان در سرتاسر دنیا نشان داده شود.

تحولات سالخوردگی جمعیت دنیا و ایران

دانشیار جمعیت شناسی گروه علوم اجتماعی دانشگاه مازندران در این گفت وگو گفت که آنالیز تاریخ تحولات جمعیت دنیا نشان می دهد که سالخوردگی جمعیت یک پدیده جدید محسوب می شود بدین معنا که حتی تا حدود 70 سال قبل یعنی در سال 1950 میلادی فقط 5 درصد کل جمعیت دنیا را سالخوردگان بالای 65 ساله تشکیل می دادند، درحالی که این میزان در حال حاضر تقریبا دو برابر شده است و پیش بینی های جمعیت شناسان سازمان ملل متحد نیز نشان می دهد که فرایند صعودی میزان سالخوردگی جمعیت دنیا در سال های آینده تداوم خواهد یافت و به بیش از سه برابر یعنی 16 درصد در سال 2050 میلادی خواهد رسید.

دکتر فروتن یادآور شد که درحال حاضر سالخوردگی جمعیت در کشورهای پیشرفته دنیا بیشتر و برجسته تر است. مثلا نزدیک به یک چهارم کل جمعیت کشور ژاپن و حدود یک پنجم کل جمعیت ایتالیا و آلمان را سالخوردگان تشکیل می دهند. وی تاکید نمود که اگرچه درحال حاضر میزان سالخوردگی جمعیت در کشورهای درحال توسعه دنیا از جمله کشور ما چندان چشمگیر و برجسته نیست، اما در دهه های آینده بیشترین رشد سالخوردگی جمعیت دنیا مربوط به سالخوردگان کشورهای درحال توسعه خواهد بود. دکتر فروتن با استناد به داده های سازمان ملل متحد گفت که در سال 2010 میلادی تنها 5 درصد جمعیت کل ایران را سالخوردگان تشکیل می دادند و مطابق جدیدترین سرشماری ایران در سال 1395 نیز از هر یکصدنفر جمعیت کل کشور ما تقریبا 6 نفر آنهاافراد بالای 65 ساله هستند. البته در سال های آینده، سالخوردگی جمعیت در کشور ما نیز مانند سایر کشورهای دنیا به طور چشمگیری افزایش خواهد یافت.

واقعیات سالخوردگی : چالش ها و فرصت ها

در ادامه این گفت وگو دکتر فروتن به پیامدهای سالخوردگی جمعیت اشاره نمود و اضافه نمود پیشرفت های جوامع معاصر در عرصه های پزشکی و بهداشت و تغذیه، سبک زندگی و ... سبب شده است تا یک مرحله جدید موسوم به دوره سوم زندگی ( The Third Age ) در چرخه حیات انسان امروزین شکل گیرد که معمولا مربوط به دوران پس از بازنشستگی می باشد. بدیهی است که ماهیت و مقتضای افزایش سن و سالمندی به گونه ای است که مسایل و تنگناها و چالش هایی به همراه دارد. بخشی از این چالش ها و دشواری ها متوجه افراد سالخورده و خانواده ها و اطرافیان آنهاست. بدین معناکه بالا رفتن سن مخصوصا در سنین سالمندی افراد سبب می شود تا رفته رفته توانائی های جسمانی و ذهنی آنان کاهش یابد. البته شدت و وسعت این قبیل مسائل فردی ناشی از سالخوردگی بستگی به این دارد که افراد در سال های قبل از چه شرایط و مراقبت های بهداشتی، تغذیه، فعالیت های ورزشی و ... برخوردار بودند. بخش دیگری از مسائل و چالش های ناشی از سالخوردگی معطوف به کل جامعه و کشور است. مثلا، افزایش سالخوردگی سبب بالارفتن هزینه های عمومی جامعه برای مراقبت های پزشکی و بهداشتی سالخوردگان و مقرری های بازنشستگی می شود و همچنین بازار کار و فعالیت مالی کشور را با کاهش نیروی انسانی روبرو می سازد. البته، با مدیریت علمی تخصصی و برنامه ریزی مناسب هم در سطح فرد و هم در سطح کل کشور می توان تا حدود زیادی بر چالش های گریزناپذیر ناشی از افزایش سن و سالمندی فائق آمد. ضمن آنکه، نباید از یاد ببریم که سالمندی می تواند به عنوان بخش مهمی از زندگی هر یک از ما انسان ها باشد و سالمندان نیز منبع سرشاری از دانش و تجربه هستند که برای جامعه نیز بسیار سودمند است.

ریشه ها، راهکارها و سیاست گذاری

در این گفت وگو دکتر فروتن یادآور شد که دو موضوع اصلی یعنی سالخوردگی و فرزندآوری به طور کاملا تنگاتنگی به هم دیگر مرتبط هستند به طوری که مهم ترین راه چاره ساماندهی به هر یک از این دو موضوع ریشه در توجه کافی به آن موضوع دیگر دارد. بدین معناکه، از یک سو، تاریخ تحولات جمعیت دنیا نشان می دهد تا اواخر دهه 1950 میزان زاد و ولد در کل دنیا بسیار بالا بود و به همین سبب تا آن موقع هنوز میزان سالخوردگی جمعیت در دنیا چندان برجسته و چشمگیر نیست اما پس از آن موقع رفته رفته شاهد فرایند فزاینده سالخوردگی جمعیت هستیم چون پس از جنگ دوم دنیای سطح فرزندآوری به تدریج رو به کاهش گذاشت و متوسط تعداد فرزند برای هر زن در کل دنیا به حدود 3 فرزند تقلیل یافت درحالی که این میزان در سال های قبل بیش از دو برابر بود. بنابراین، کاهش فرزندآوری زمینه مناسبی را برای افزایش سالخوردگی جمعیت فراهم کرد. به عبارت دقیق تر، اگرچه افزایش طول عمر انسان ها در سال های اخیر فرایند فزایند سالخوردگی را تشدید نموده است، اما کاهش زاد و ولد به عنوان مهم ترین عامل افزایش سالخوردگی جمعیت محسوب می شود. از سوی دیگر، مهم ترین راه چاره برای ساماندهی رشد بی رویه سالخوردگی جمعیت را نیز باید در سطح فرزندآوری جست وجو کرد. به عقیده دکتر فروتن، دولت ها و حکومت ها با تامین نیازهای اساسی و حقوق انسانی سالمندان می توانند عملا زمینه های مطلوبی را در نگرش و گرایش جوانان نسبت به ازدواج و فرزندآوری فراهم نمایند. وی در این خصوص به تجربیات پیروز کشورهای اسکاندیناوی در شمال اروپا مانند فنلاند، دانمارک، سوئد و نروژ اشاره نمود که توانسته اند به مدد برنامه ریزی ها و راهکارهای سازنده در حوزه های متعدد از جمله سیاست گذاری های مناسب برای تامین حقوق انسانی سالمندان، از بالاترین سطح فرزندآوری در بین کشورهای پیشرفته دنیا بهره مند گردند که کاهش چالش های ناشی از سالخوردگی در این کشورها را نیز درپی خواهد داشت.

کیفیت سالخوردگی : جوانان سالخورده

در ادامه این گفت وگو، دکتر فروتن با تاکید بر اهمیت توجه به ابعاد کیفی و سلامت جمعیت کشور (و نه صرفا بعد کمی و تعداد جمعیت)، به واژه جوانان سالخورده اشاره نمود بدین معناکه حتی اگر جامعه دارای یک نسبت و تعداد بسیار زیاد جمعیت جوانان باشد اما نتواند زمینه ها و شرایط لازم را برای تامین نیازهای اساسی آنان در عرصه های گوناگون از جمله در زمینه فرصت های شغلی و کار به خوبی فراهم آورد، در آن صورت جامعه دارای خیل عظیم جوانانی است که احساس فرسودگی و افسردگی و پژمردگی می نمایند که از آن تحت عنوان جوانان سالخورده نام می برم. بدیهی است جوامعی که قادر نباشند از پتانسیل های سودمند خیل عظیم جوانان برای رشد و توسعه جامعه بهره گیرند، با چالش های به مراتب جدی تری در زمینه سالخوردگی جمعیت روبرو خواهند شد.

برعکس، در بعضی کشورهای دیگر مانند ژاپن که بالاترین میزان سالخوردگی در سطح دنیا را دارد و حتی در بعضی شهرهای آن مانند شهر اوکیناوای ژاپن نسبت قابل ملاحظه ای از جمعیت را صدساله ها تشکیل می دهند، کماکان از شرایط کیفی و سلامت مناسب برخوردارند. از یاد نبریم که ژاپن نه تنها یکی از عظیم ترین قدرت های مالی دنیا است بلکه عظیم ترین فراورینماینده روبات های هوشمند در دنیا نیز می باشد که درآمد فراوان برای اقتصاد کشور نیز به همراه می آورد. به عنوان مثال، روبات هایی به شکل حیوانات خانگی فراوری می نمایند که وقتی سالمندان آنها را لمس می نمایند، فشار خون و ضربان قلب آنها را می گیرد و به وسیله همین روبات های هوشمند می توانند از راه دور و به طور تصویری با فرزندان و نوه های خویش صحبت نمایند. مثال دیگر شرایط کشور استرالیا است که میزان سالخوردگی جمعیت آن کشور بیشتر از دو برابر میزان آن در ایران است، اما تمهیدات دولت در زمینه مشارکت داوطلبانه سالمندان استرالیایی در بازار کار هم سبب حضور فعال آنان در جامعه و پرهیز از انزوا و گوشه گیری می شود و هم سالیانه میلیاردها دلار برای اقتصاد کشور درآمد فراوری می نمایند. دکتر فروتن تاکید نمود که تمامی این قبیل مثال ها بیانگر این واقعیت مهم است که وقتی کار در اختیار کاردان و متخصصان مربوطه باشد، درآن صورت می توان با برنامه ریزی های علمی و سیاست گذاری های منطقی حتی چالش های ناشی از سالخوردگی جمعیت را نیز به فرصت های ارزشمند و سودمند هم برای سالمندان و هم برای کل جامعه تبدیل کرد. وی با اشاره به آیه 18 سوره مبارکه زمر (فبشر عبادالذین یستمعون القول فیتبعون احسنه) اظهار امیدواری کرد که این قبیل مثال ها و تجربه های پیروزیت آمیز در سطح دنیا بتوانند برای برنامه ریزان و سیاست گذاران کلان کشور ما نیز در راستای رشد و توسعه جامعه در عرصه های گوناگون از جمله در حوزه سالخوردگی جمعیت و سالمندان عزیز کشور ما سودمند و سازنده باشند.

خلاصه کلام

در خاتمه این گفت وگو، دکتر فروتن ضمن یادآوری ارتباط تنگاتنگ بین سالخوردگی و فرزندآوری، این گونه جمع بندی کرد که برنامه ریزان و سیاست گذاران در عرصه کلان دولت و حکومت، با اتخاذ و اجرای تصمیمات و برنامه های اصولی و علمیدر سطح جامعه، تمهیدات لازم و زمینه های مساعد را فراهم آورند تا از این طریق هم عملا قدر و منزلت سالمندان پاس و ارج نهاده شود، و هم نسل جوانان ما نیز به سوی ازدواج و فرزندآوری اشتیاق و تمایل پیدا نمایند. به عقیده وی، اهمیت و ضرورت توجه به این نکات اساسی در کشورهای دارای ساختار سنی جوان از جمله کشور ما که هنوز حدود نیمی از جمعیت کل کشور را افراد زیر 30 سال تشکیل می دهند، به مراتب بیشتر است و با رعایت این قبیل نکات اساسی در آینده نسل سالمندان سالم و پیروز خواهیم داشت.

لازم به ذکر است که کتاب سالخوردگی جمعیت: زمینه ها، پیامدها، سیاست ها نوشته پروفسور دونالد رولاند که توسط دکتر یعقوب فروتن دانشیار جمعیت شناسی گروه علوم اجتماعی دانشگاه مازندران به فارسی ترجمه شده و پس از چاپ آن در سال 1396، مراسم رونمایی کتاب هم زمان با روز دنیای سالمندان در مؤسسه مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی جمعیت کشور(مؤسسه مطالعات جمعیتی) وزارت علوم، تحقیقات و فناوری برگزار شد. بسیاری از موضوعات این گفت وگو نیز در همین کتاب به تفصیل مورد بحث و آنالیز قرار گرفته اند: رولاند، دونالد (1396)، سالخوردگی جمعیت: زمینه ها، پیامدها، سیاست ها، ترجمه فروتن، یعقوب، تهران: انتشارات مؤسسه مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی جمعیت کشور، چاپ اول.