کبوترخانه چادگان، از جاذبه های پنهان اصفهان - زرین گراف

کبوترخانه ها یا کفتر خانه ها، که با نام کبوترخان نیز شناخته می گردد ساختمان هایی کهن هستند که معمولا به شکل استوانه ساخته می شدند و برای گردآوری کود کبوترها و دیگر پرندگان، جهت مصارف کشاورزی ساخته می شدند. در گوشه و کنار استان اصفهان برج ها و کبوترخانه هایی مخروطی شکل دیده می گردد که افراد، گاه به اشتباه این برج ها را دژهای قدیمی شهر اصفهان می پندارند. در گذشته در استان اصفهان حدود 4 هزار کبوترخانه ساخته شده اند که با گذشت 400 سال، تعداد کبوترخانه های اصفهان از چندین هزار به حدود 300 تعداد کاهش یافته و از این تعداد تنها 65 کبوترخانه در لیست آثار ملی میراث فرهنگی و گردشگری ثبت شده است. از کبوترخانه های مشهور استان اصفهان می توان به کبوترخانه چادگان اشاره نمود که در غرب استان اصفهان واقع شده است.

پیدایش شهر چادگان بر اساس ضرورت های تاریخی یا سیاسی نبوده، بلکه بیشتر به دلیل شرایط مناسب محیط طبیعی بوده است. وجود رودخانه مهم زاینده رود مهم ترین عامل پیدایش شهر چادگان و دهکده تفریحی چادگان محسوب می گردد. مرکز شهرستان چادگان در 115 کیلومتری غرب استان اصفهان واقع شده است. چادگان از شهرهای مهم گردشگری استان اصفهان نامبرده می گردد که با منظره ها طبیعی زیبا و آثار تاریخی، پذیرای گردشگران بسیاری است. چادگان منطقه خوش آب و هوایی است که به خاطر وجود سد و ساحل زاینده رود و منظره های زیبای اطراف آن به منطقه ای برای گذراندن تعطیلات مردم استان اصفهان تبدیل شده است. کبوترخانه چادگان نیز یکی از جاذبه های گردشگری محبوب این منطقه است که بنایی 4 طبقه است و معماری بسیار زیبای آن خیره نماینده است.

کبوترخانه های کوچک و بزرگ ایران به حسب مقدار میان هزار تا 40 هزار کبوتر را در خود جای می دهند. در دوره صفویه که اصفهان مرکز ایران بوده است، حدود چهار هزار کبوترخانه در این استان ساخته شده اند. در آن دوره ، زندگی مردم به زمین های کشاورزی وابسته بود و آن ها با توجه به کم قوت بودن زمین از کود کبوترها استفاده می کردند. این نوع کود در مقایسه با کودهای دیگر، کاربرد بسیاری به خصوص در جالیز و باغ های انگور داشته است. با چنین نگرشی بود که کبوترخانه های بسیاری ساخته شدند. این بناها از نظر معماری، سازه ای خشتی هستند که از حدود 400 سال پیش، حتی در روستاهای دورافتاده اصفهان نیز بنا شده اند. بر اساس مدارک مستند و آنچه که در سفرنامه ها آمده، در گذشته حدود چهار هزار کبوترخانه در کل استان اصفهان بوده است. شاید تنها سندی که تا حدودی قدمت این برج ها را بتواند تعیین کند، این است که قازان خان، هفتمین پادشاه سلسله ایلخانی برای حفظ کبوترها، شکارچیان را از شکار در نزدیکی کبوترخانه ها منع نموده بود.

معماری کبوترخانه ها شگفت انگیز است. طراحی و انتخاب سایت های دایره ای برای ساخت کبوترخانه با فضاهای تو در تو در مقاومت بالای آن نقش داشته است. نقل شده است که مارها قادر به بالا رفتن از سطوح منحنی مانند استوانه نیستند، سیاح بزرگ فرانسوی در قسمتی از سفرنامه خود در اینباره نوشته است:

کبوترخانه های بزرگ ایران شش بار بزرگ تر از بزرگ ترین پرورشگاه های ماست. این برج ها را از آجر بنا می نمایند و رویش را گچ و آهک می کشند و در تمام سطوح داخلی دیواره برج از بالا به پایین سوراخ هایی تعبیه شده است تا کبوتران در آن ها آشیانه نمایند.

نحوه ساخت این کبوترخانه ّها به گونه ای بوده که امنیت همراه با آرامش و آسایش کبوتران را تامین می نموده است. دقت در اجرای این برج های کبوتر به حدی بوده است که درصد اشتباه ورود پرندگان مزاحم را به صفر می رسانده است، زیرا اگر حتی یک مورد پرنده یا حیوان مهاجمی به درون این کبوترخانه راه می یافت، هرگز هیچ کبوتری احساس امنیت نمی کرد و کبوترخانه خالی از حضور کبوتران می شد. قطر سوراخ های ورودی کبوتران به داخل برج ها به مقدار ای ساخته شده است که تنها کبوتران می توانستند وارد آن شوند و پرندگان مهاجم قادر به ورود به داخل آن نبودند. از جمله تمهیداتی که ایرانیان در دفع دشمنان کبوترخانه ها انجام می دادند، استفاده از بوی بعضی از جانوران مانند گرگ و کفتار و بوی بعضی از گیاهان مانند کندر و سراب برای محافظت از کبوتران بوده است.

توجه به ابعاد طرح توسعه افقی و عمودی و ساخت کبوترخانه های پلکانی و طبقه طبقه بودن بنا، راحتی بازسازی و بازسازی را در پی داشته است. در منطقه ها گرم و خشک که حضور آب جاری امکان پذیر نبوده، با احداث چاه و ایجاد جایگاه های آبشخور امکان استفاده کبوتران از آب را فراهم می کردند.

کبوترخانه چادگان که در چادگان در مسیر جاده اصفهان به خوزستان قرار گرفته است، نمای بیرونی آن از کاه گل پوشیده شده و نام آن برج کبوتر است که به گفته بسیاری از اهالی از گذشته با دو هدف ساخته شده است. یکی اینکه در ایام قدیم در این برج دانه و غذای پرندگان ریخته می شد و پرندگان زیادی در این برج زندگی می کردند و فضولات این پرندگان با خاک مخلوط و کود بسیار خوبی به دست می آمد که در کشت صیفی جات از آن استفاده می شده است. اما هدف مهم تر این بود که مردم این منطقه را در زمان قدیم از آمدن افراد غریبه با خبر می نموده است به طوری که وقتی فرد یا افرادی به این منطقه نزدیک می شدند پرندگان این برج به پرواز در می آمدند و مردم این منطقه از ورود فرد یا افراد غریبه آگاه می شدند.

اقتصاد شهرستان چادگان از گذشته بیشتر بر پایه کشاورزی، دامداری و صنایع دستی بوده و کبوترخانه چادگان یکی از عوامل مهم و تاثیرگذار در کشاورزی این منطقه بوده است اما با تغییرات زندگی انسان ها کم کم کبوترخانه ها نیز جایگاه پیشین خود را از دست دادند. با تغییرات ایجاد شده در شرایط کشت و با ورود کودهای شیمیایی مقرون به صرفه تر و آسان تر، دیگر جایی برای کبوترخانه ها و تحمل زحمت جمع آوری فضله و تهیه کود از آن ها باقی نماند. بعلاوه در اواخر دوره قاجاریه، شکار بی رویه کبوتر یکی از تفریحات حاکم اصفهان بوده است که این خود از عوامل کاهش تعداد کبوتر در این استان و مخروبه شدن کبوترخانه ها شده است.

به یاد داشته باشید که همیشه می توانید انواع تور اصفهان را در خبرنگاران مقایسه نموده و از فروشنده های معتبر بخرید.

تور مقرون به صرفه اصفهان