اسارت، بخش گمشده جنگ در آثار نویسندگان است - زرین گراف

قلم شاعرانه و حضور مستقیم در جنگ، پشتوانه و گنجینه ای است که سال های سال می تواند آثار ناصر صارمی را سیراب کند.

در اردیبهشت 1394، خرداد که می شود همزمان با برگزاری نمایشگاه بین المللی کتاب تهران، در دانشگاه ملایر با حضور نویسنده و تنی چند از اساتید دانشگاه و اعضای هیأت علمی و هنرمندان رشته های مختلف رونمایی شد. این کتاب یکی از پرفروش ترین کتاب های بخش جنگ و بخصوص نشر پیام آزادگان در نمایشگاه بیست و هشتم بود. در ادامه گفت وگو با نویسنده این کتاب را می خوانید.

لطفاً درباره آثاری که در عرصه ادبیات و خاطرهنگاری دفاع مقدس نگاشتهاید، توضیح بدهید تا برسیم به کتاب خرداد که میشود که قرار است به عنوان موضوع محوری این گفتوگو درباره آن صحبت کنیم.

جنگ را ما شروع کردیم نخستین کتابی است که در حوزه دفاع مقدس با موضوع اسارت تألیف کردم. این کتاب، شامل 7 داستان مستند است. عنوان این کتاب برگرفته از خودنوشت یک اسیر عراقی بر دیوار درمانگاه یکی از اردوگاه های ایران در سال های اول جنگ است. اسیر عراقی، پس از خودزنی با خون خودش نوشت: نحن بَدانالحرب یعنی جنگ را ما شروع کردیم.

کتاب خیمه های قومس نیز در برگیرنده­ یک گزارش داستانی مستند است که در سال های 61 و 62 در اردوگاه بزرگ سمنان رخ می­دهد، در خیمه های قومس به دلیل ارتباط ویژه­ روایت­ها با موقعیت مکانی، بیش از همه می تواند ­ برای اهالی سمنان، شاهرود، دامغان، سرخه، شهمیرزاد و آن حوالی خواندنی باشد. کتاب صوتی خیمه های قومس با اقبال زیادی روبرو شد.

یادداشت های دیگری در همین محتوا و فرم در قالب یک داستان پیوسته و مستند نگاشته ام که مرحله پایانی ویرایش را طی می کند.

تألیف کتاب خرداد که میشود چگونه شکل گرفت و نخستین جرقههای آن چگونه و کجا زده شد؟

من شاعرم، داستان نویس نیستم، اما در دوران دفاع مقدس اسیربان بودم و این خاطرات 29 سال با من بود، گاهی که بخشی از این خاطرات را برای دوستان تعریف می کردم، از من می خواستند تا این خاطرات را در قالب کتاب ثبت و ماندگار کنم. کتاب خرداد که می شود، شامل 29 گزارش داستانی کوتاه، مستند و بدون اغراق به همراه چند دست خط و سند مربوط به سال های 1361 و 1362است.

بیشتر کتاب های دفاع مقدس را یکی روایت می کند و دیگری می نویسد و نویسنده خواه ناخواه یکسری ایده آل های خود را درج می کند، اما از ویژگی های این کتاب، این است که راوی و نویسنده یکی است.

در نگارش آثار سعی کرده ام نه قدیس بسازم و نه ابلیس، من خاطره نگاری نکرده ام، بلکه واقعیت بخشی از جنگ را نوشته ام چون اسارت بخش گمشده ای از جنگ است. نه فقط جنگ ایران و عراق همه جنگ ها بخش گمشده ای بنام اسارت دارند که خیلی به این قسمت توجه نمی شود. هدفم در آثاری که منتشر شده این بوده که شروعگر جنگ را معرفی کنم و رفتار انسانی ایرانی ها با سربازان عراقی را به نمایش بگذارم.

به نظر شما امروزه در عرصه خاطرهنویسی بزرگترین ضرورت چیست؟

بزرگترین ضرورت در خاطره نویسی صداقت است، اگر هیچ ننویسیم بهتر از این است که اغراق کنیم. قلم زدن در حوزه دفاع مقدس کار دشواری است، زیرا باید منافع ملی را نیز در نظر گرفت. ممکن است خیلی موارد برای بیان کردن وجود داشته باشد، اما مطرح کردن آنها ضرورتی ندارد، مهم این است که آنچه نگاشته می شود، صادقانه باشد و به گونه ای ننویسیم که مورد سرزنش نسل های بعد قرار گیریم.

مهمترین درسی که میتوانیم از خاطرات اسرا و رزمندگان دوران دفاع مقدس برای تدبیر جامعه امروز و مسائلی که در حال حاضر با آن روبرو هستیم بگیریم، چیست؟

بر اساس اطلاعات بدست آمده، بیش از 70 هزار عراقی در ایران اسیر بودند و حدود 50 هزار نفر ایرانی در اسارتگاه های عراق به سر می بردند. بعید می دانم جنگی در دنیا روی دهد که اینقدر اسیر بین آنها مبادله شود، آزا ده ها خیلی مرارت کشیده اند و وقتی به وطن بازگشته اند دیگر همان آدم قبلی نبوده اند.

بنابراین پیام مهم کتاب این است که جنگ را لعن و نفرین کنیم. جنگ پدیده منفوری است و تبعات بدی دارد. هدف کتاب نیز این است که خواننده متوجه شود جنگ پدیده خوبی نیست. یکی از تبعات جنگ، اسارت است و اسیر شرایط بدتری نسبت به زندانی دارد، زیرا اسیر، ملاقات ندارد، محاکمه نشده، دوران محکومیتش معلوم نیست و نگهبانان هم زبانش نیستند.

تفکری که در پی این خاطرهها میتواند شکل بگیرد، چیست و چگونه میتوان نسبت به عمقبخشی بیشتر آن در جامعه کمک کرد؟

در رابطه با موضوع اسارت خیلی کم نوشته شده است. مسئولیت نگهداری اسرای عراقی بر عهده ارتش بود و خیلی هم خوب اداره می شد، اما آثار مکتوبی درباره آن دوران وجود ندارد و کسی دست به قلم نبوده و یادداشت برداری صورت نگرفته است. یکی از نقاط حساس تاریخ ایران، جنگ 8 ساله است، زیرا هم مدتش طولانی بود و هم افراد بسکمک در این جنگ اسیر شدند. بعد از جنگ، وظیفه ما نویسندگان است که این بخش از تاریخ را با صداقت در اختیار آیندگان قرار دهیم.

قصد ترجمه کتابها را هم دارید؟

کتاب هایی که با موضوع اسارت منتشر شده نه تنها برای ایرانیان، بلکه برای عراقی ها هم می تواند جالب و مفید باشد به همین دلیل مترصد این هستم که به زبان های دیگر نیز چاپ شوند، البته گزیده ای از هر دو کتاب جنگ را ما شروع کردیم و خرداد که می شود را به زبان انگلیسی ترجمه کرده ام، اما مثل همیشه مشکل ناشر داریم.

در تألیف، تدوین و جمعآوری خاطرات مربوط به دفاع مقدس با چه مسائلی روبرواید؟

متأسفانه حوزه دفاع مقدس متولی مشخصی ندارد و به همین دلیل در زمینه انتشار کتاب با مسائل زیادی روبرو می شویم، ولی با حمایت مؤسسه پیام آزادگان که جای تقدیر دارد، دو کتاب من چاپ شد.

شما در سه کتابی که تألیف کردهاید به داستانهایی با موضوع اسارت به عنوان حقایق جنگ پرداختهاید، با توجه به اینکه پرداختن به فلسفه جنگ و عمق و حقایق جنگ اهمیت ویژهای دارد. آیا ادبیات دفاع مقدس طی این مدت توانسته از عهده این رسالت برآید؟

در حوزه هنرهای تجسمی، سینما و برخی تألیفات، کارهای خوبی اجرا شده است، اما دفاع مقدس هنوز جای کار دارد زیرا جنگ 8 ساله بخش بزرگی از تاریخ ایران را شامل می شود.

برخی معتقدند افرادی باید در حوزه دفاع مقدس قلم بزنند که در زمان جنگ در جبههها حضور داشتهاند و جنگ را از نزدیک حس کردهاند، نظر شما در این باره چیست؟

برخی افراد و مسئولان که متولی این حوزه در مراکز مختلف هستند، جنگ را ندیده اند و برای آنها ملموس نیست، افراد برای اینکه بتوانند در این حوزه پیروز باشند، یا باید در این زمینه مطالعات زیاد داشته باشند یا دوران جنگ را از نزدیک دیده باشند.

این کتاب برای عراقی ها نیز با ارزش است، زیرا عراقی ها بعد از جنگ با ایران وارد جنگ های بعدی شدند و تقریباً خاطره ای از جنگ ایران برای آنها نمانده و ما وظیفه داریم بنویسیم تا از تحریف جلوگیری کنیم.